سندرم تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان یک اختلال هورمونی زنانه است. این سندرم تحت عنوان Polycystic ovary syndrome (PCOS) نیز شناخته می شود. این اختلال در زنانی که در سن باروری خود هستند رایج است.
سندرم تخمدان پلی کیستیک
در زنان مبتلا به این سندرم، قاعدگی های طولانی مدت یا نامنظم و بالا بودن سطح هورمون مردانه ی اندروژن مشاهده می شود. در این شرایط احتمال بارداری کاهش می یابد. جوش های چرکی (آکنه)، پوست چرب، رشد موهای زائد صورت و بدن ، یا ریزش مو از دیگر علائم این سندرم هستند.
نشانه های سندرم تخمدان پلی کیستیک
- ریزش موی سر با الگوی مردانه
- موهای زائد ضخیم (Hirsutism) روی لب بالا، چانه، دو طرف صورت، قفسه سینه و شکم (محل های مختص رشد مو در مردان)
- کمتر از ۸ نوبت قاعدگی در طول سال
- چرخه های قاعدگی طولانی و دردناک
- افزایش وزن و چاق شدن
- آکنه و جوش چرکی روی صورت به علت پوست چرب
- سطح بالای هورمون اندروژن
- اختلال در بارداری به گونه ای که به مصرف دارو نیاز باشد.
علت سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟
تخمدان زنان ماهانه تخمک نارس یا فولیکول تولید می کند. فولیکول رشد کرده و طی پروسه ی تخمک گذاری، تخمک های رسیده را آزاد می کند. در افراد مبتلا به این سندرم، تخمدان ها به طور طبیعی فعالیت نمی کنند، تخمک رسیده ساخته نمی شود و تعادل هورمون ها بهم می ریزد. همچنین هورمون تستوسترون بیش از حد آزاد می شود و در روند تخمک گذاری ماهانه اختلال ایجاد می شود.
علت اصلی تنبلی تخمدان هنوز مشخص نشده است. اما عواملی وجود دارند که شخص را مستعد این اختلال می کنند:
- انسولین زیاد: هورمونی انسولین تولید شده توسط پانکراس میزان قند را تنطیم می کند. انسولین باعث می شود که سلول قند دریافتی را به انرژی تبدیل کند. در سلول های مقاوم به انسولین این اتفاق نمی افتد در نتیجه میزان قند خون بالا می رود. در این شرایط بدن برای تنظیم قند خون انسولین بیشتری تولید می کند. انسولین زیاد باعث ترشح بیش از حد اندروژن (هورمون مردانه) شده و درفعالیت تخمدان ها اختلال ایجاد می کند.
- التهاب خفیف: در التهاب خفیف که در اثر عفونت ایجاد می شود، گلبول های سفید نقش دارند. بر اساس آزمایش ها زنان مبتلا به این سندرم دچار نوعی التهاب خفیف هستند. در این حالت تولید آندروژن افزایش یافته و شخص را در معرض بیماری های قلبی عروقی قرار می دهد.
- وراثت: بر اساس مطالعات ، بیان بعضی ژن ها به سندرم تخمدان پلی کیستیک مربوط هستند.
- اندروژن زیاد: سطح بالای اندروژن منجر به رویش موهای زاید و آکنه می شود.
عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک
احتمال ابتلاء به سایر بیماری ها در افراد مبتلا به سندرم تنبلی تخمدان بیشتر است.
بیماری هایی مانند:
- نازایی
- دیابت بارداری
- فشار خون بارداری
- سقط جنین یا زایمان زود رس
- خونریزی غیر طبیعی رحم
- سرطان آستر رحم
- بیماری های قلبی
- استئاتوهپاتیت غیر الکلی (التهاب شدید کبد در نتیجه تجمع چربی در کبد)
- سندرم متابولیک (مجموعه وضعیتهای پزشکی از جمله فشار خون بالا، قند بالا، کلسترول بالا یا تری گلیسرید بالا که خطر بیماریهای قلبی عروقی را بسیار بالا میبرند)
- دیابت نوع دو یا پیش دیابت
- اپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب)
- افسردگی، اضطراب
- اختلالات خوردن
- چاقی
تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک
پزشک معالج با کمک معاینه ی فیزیکی و استفاده از تست های آزمایشگاهی بیماری را تشخیص می دهد.
- بررسی رشد موهای زائد (Hirsutism)
- بررسی آکنه ی صورت
- بررسی مقاومت به انسولین
- بررسی تغییرات وزنی
- بررسی دوره های قاعدگی
- آزمایش خون برای اندازه گیری سطوح هورمونی، قند خون و کلسترول
- تست بارداری در صورت تاخیر در عادت ماهانه
- معاینه ی لگن و اندام تناسلی
- سونوگرافی لگن
سن، علائم، و وضعیت شما نیز در تشخیص پزشک نقش دارد.
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک
درمان این سندرم بیشتر بر از بین بردن اختلالاتی مثل نازایی، چاقی، آکنه و رشد غیر طبیعی موهای زائد (Hirsutism)، متمرکز است. معمولا پزشکان معالج تغییر در سبک زندگی و مصرف داروهای خاص را تجویز می کنند . در میان داروهای موجود قرص های جلوگیری از بارداری رایج ترین داروها هستند.
تغییر در سبک زندگی
ممکن است پزشک معالج به شما توصیه کند که از رژیم های غذایی کم کالری و سالم پیروی کنید، به طور منظم ورزش کنید و اضافه وزن خود را کاهش دهید. بررسی ها نشان داده است که حتی میزان بسیار کم کاهش وزن، مثلا ۵% از کل وزن بدن به روند بهبودی کمک می کند. کاهش وزن عملکرد داروهای تجویز شده را افزایش می دهد و از این طریق در درمان ناباروری موثر است.
قرص های جلوگیری از بارداری
رایج ترین درمان دارویی برای سندرم تخمدان پلی کیستیک مصرف قرص های جلوگیری از بارداری است. این داروها تولید اندروژن را کاهش می دهند. البته در واقع قرص ها بیماری را درمان نمی کنند بلکه فقط علائم را بهبود می بخشند. علائمی مثل بی نظمی عادت ماهانه، آکنه و جوش های چرکی و موهای زائد صورت، با مصرف این داروها کم تر می شوند. از سوی دیگر قرص های ضد بارداری از ابتلا به سرطان رحم پیشگیری می کنند.
داروهای ضد هورمون مردانه
این داروها با مهار کردن تولید هورمون ها، آکنه و رشد غیر طبیعی موهای زائد صورت را کاهش می دهند. اسپیرونولاکتون (با نام تجاری آلداکتون)، دارویی که بسیاری از پزشکان آن را تجویز می کنند، هورمون مردانه را مهار می کند.در واقع اسپیرونولاکتون تاثیر اندروژن بر پوست را مهار می کند. این دارو هنگام بارداری و یا در بانوانی که قصد بارداری دارند منع مصرف دارد. چون منجر به نقص مادرزادی جنین خواهد شد.
پروژسترون
هورمون پروژسترون عادت ماهانه را تنظیم می کند و هر ماه باید آن را مصرف کنید. این هورمون همچنین خطر ابتلاء به سرطان رحم را کاهش می دهد. بیشتر پزشکان مدروکسی پروژسترون (با نام های تجاری پروورا یا مدروفم یا مپرات) یا پروژسترون طبیعی (با نام تجاری پرومتریوم) را برای بیماران مبتلا به این سندرم تجویز می کنند.
مت فورمین (با نامهای تجاری رهامت، گلوکوفاژ و …)
داروی مت فورمین در تنظیم عادت ماهانه ی نیمی از بانوان موثر است. این دارو که به صورت خوراکی تجویز می شود، مقاومت سلول ها به انسولین را کاهش داده و سطح آن در خون را پایین می آورد. به این ترتیب می تواند باعث کنترل قند خون در افراد مبتلاء به دیابت، و همچنین کاهش وزن شود.
کلومیفن Clomiphene
این داروی ضد استروژن برای تنظیم تخمک گذاری و به صورت خوراکی در بخش اول سیکل قاعدگی تجویز می شود.
لترزول
این دارو تخمک گذاری تخمدان ها را تنظیم و تحریک می کند.
افلورنیتین
این دارو که به شکل کرم موجود است، باعث کاهش رشد موهای زائد صورت بانوان می شود.
لیزر مو
لیزر موهای زائد نیز روشی کاربردی و ایمن برای رفع موهای زائد است. در این روش پالس الکتریکی به فولیکول موی زائد برخورد کرده و آن را از بیم می برد. بعد از چند جلسه لیزر دیگر موی زائدی در آن فولیکول نخواهد رویید.
آنتی بیوتیک ها و محلول های شست و شو
محلول ها و لوسیون های ضد عفونى کننده ی مخصوصی برای شست و شوي صورت توسط پزشک به شما توصیه می شود. در برخی موارد نیز پزشک تشخیص می دهد که برای درمان آکنه آنتی بیوتیک مصرف کنید.
سندرم تخمدان پلی کیستیک و ریزش مو
بدن زنان نیز هورمون های مردانه ی آندروژنی تولید می کند. یکی از این هورمون‌های مردانه تستوسترون است. آندروژن باعث رشد موهای زیر بغل و بخش های اطراف ناحیه ی تناسلی در دروان بلوغ می شود. اما وظایف مهم دیگری نیز دارد. کیست تخمدان تولید آندروژن را افزایش می دهد. در نتیجه صفات مردانه در خانم های مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک بروز می کند.
مثلا موهای زائد بسیاری در بعضی نواحی بدن رشد می‌کنند که در مردان دیده می شود، مثل صورت، گردن، قفسه سینه و شکم. از طرفی میزان بالای سطح آندروژن منجر به ریزش موهای سر و نازک شدن تارهای مو می شود. به این ترتیب قسمت جلوی سر شما رفته رفته کم مو و کم پشت به نظر خواهد آمد. به این الگوی ریزش مو آلوپسی آندروژنتیک یا ریزش مو با الگوی زنانه گفته میشود.
درمان ریزش مو ناشی از سندرم تخمدان پلی کیستیک
در واقع اختلالات هورمونی علت اصلی ریزش مو در سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند. پس تنظیم سطح هورمون‌ها و برگرداندن آن ها به حالت تعادل، هدف اصلی فرایند درمان در نظر گرفته میشود. هورمون‌ها را می توان با استفاده از داروها و تغییر سبک زندگی دوباره تنظیم کرد. ممکن است مجبور شوید چندین دارو و روش را امتحان کنید تا روش درمانی مناسب خود را بیابید. اغلب استفاده از چند دارو نتایج دلخواه را به بیمار می دهد. در ادامه به معرفی برخی از درمان های موثر و متداول برای ریزش موی ناشی از سندرم تخمدان پلی کیستیک می پردازیم:
قرص های جلوگیری از بارداری
همان طور که بالاتر اشاره شد، قرص های جلوگیری از بارداری رایج ترین درمان دارویی برای سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند. پس می توانند ریزش موی ناشی از آن را نیز درمان کنند. قرص های ضد بارداری که به صورت خوراکی مصرف می شوند، با کاهش سطح آندروژن به کاهش میزان و سرعت روند ریزش موها خواهند شد. معمولاً با مصرف یک داروی آنتی آندروژنی همراه با داروهای ضد بارداری نتیجه ی بهتری حاصل می شود .
ماینوکسیدل
سازمان غذا و داروی آمریکا ماینوکسیدیل را به عنوان تنها داروی موثر برای درمان الگوی طاسی سر زنانه تایید کرده است. این دارو به دستور پزشک باید هر روز و به صورت موضعی روی پوست سر استفاده شود. ماینوکسیدیل باعث افزایش رشد و ضخامت موها خواهد شد.
فیناستراید و داتاستراید
فیناستراید و داتاستراید نیز مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا هستند و معمولا برای درمان الگوی ریزش موی مردانه استفاده می‌شوند. هر چند این دو دارو برای درمان الگوی ریزش موی زنانه تایید نشده اند و عوارض جانبی دارند، اما بعضی از پزشکان مصرف آن ها را در زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک موثر می دانند.
اسیپرونولاکتون
اسیپرونولاکتون به دلیل اثر مهار کنندگی گیرنده های آلدسترون به عنوان یک داروی ادرار آور، برای درمان احتباس مایعات توسط سازمان غذا و داروی آمریکا تایید شده است. اما در درمان آلوپسی آندروژنتیک هم اثر گذار است. اسیپرونولاکتون مانع تاثیرات آندروژن روی پوست می شود. این دارو معمولاً همراه داروهای ضد بارداری و به صورت خوراکی تجویز می شود.
زینک
تحقیقات نشان می دهد مصرف زینک در پیشگیری و درمان ریزش موی ناشی از سندروم تخمدان پلی کیستیک موثر است. اثر مثبت مصرف روزانه ۵۰ میلی گرم مکمل زینک به مدت ۸ هفته بر پیشگیری و درمان ریزش موی ناشی از این سندروم توسط پزشکان تایید شده است.
بیوتین
بیوتین هم مانند زینک به عنوان یک مکمل موثر بر سلامت و رشد موها شناخته شده است. هر چند نتایج مستقیمی از تاثیر آن بر درمان ریزش موی ناشی از سندروم تخمدان پلی کیستیک وجود ندارد اما تحقیقات نشان داده است که مصرف بیوتین به مدت ۹۰ روز باعث رشد چشمگیر موها می شود.
کاهش وزن
تحقیقات نشان می‌‌دهد که کاهش وزن حتی به میزان اندک در درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک بسیار موثر است. کاهش وزن میزان تولید آندروژن را کاهش می دهد و در نتیجه عوارض ناشی از سطح بالای آندروژن در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک از بین خواهد رفت. پس میزان و سرعت روند ریزش موها هم کمتر خواهد شد.
کاشت مو
در فرآیند کاشت مو پزشک متخصص از فولیکول موهای پشت سر به عنوان منبع یا بانک مو استفاده می کند. در این جراحی، با استفاده از تکنیک های ویژه، فولیکول های مو را از پشت سر خارج کرده و در بخش های بدون مو می کارند. اگر این عمل به درستی انجام شود، موهای پیوند شده مثل موهای طبیعی رشد خواهند کرد.
آیا موهای از دست رفته در اثر سندرم تخمدان پلی کیستیک دوباره رشد می‌کنند؟
موهایی که در اثر سندرم تخمدان پلی کیستیک از دست داده اید به طور خود به خود مجدد رشد نخواهند کرد. اما روش‌های درمانی و اقدامات متعددی وجود دارند که می توان به کمک آن‌ها از ریزش موی ناشی از کیست تخمدان جلوگیری و رشد مجدد موها را تحریک کرد.
متخصص داخلی و فوق تخصص بیماری های غدد و متابولیسم
دارای بورد فوق تخصصی
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهداز جمله خدمات پزشکی ارائه شده در مطب عبارتند از: تشخیص و درمان بیماری های متابولیک، تیروئید، آدرنال، اختلالات غدد جنسی، متابولیک استخوان، هیپوفیز و مشاور تغییر جنسیت
آدرس مطب: مشهد- بلوار معلم – بین معلم 8و 10- برج آبشار-واحد705
تماس:05136017449
پاسخگویی: روزهای زوج – ساعات 16 الی 19
